Uwagi Ulryka Werduma o ustroju Rzeczypospolitej

Uwagi Ulryka Werduma o ustroju Rzeczypospolitej, 1671 r.

Królestwo polskie, które oni chętniej Rzecząpospolitą nazywają, ma rząd mieszany, i to, gdyby się cały bras prostej szlachty miało liczyć za Proceres, byłby on na przemian monarchiczny i arystokratyczny, albo też, ponieważ prostą szlachtę, która w rzeczywistości nie jest niczem innem, jak chłopami, uważać trzeba za proste pospólstwo, będzie to pewnie mieszanina monarchii, arystokracyi i demokracyi. Spostrzegłem bowiem, że prostą wiejską szlachtę sami znakomici panowie uważają pro populo; mimo to jednak bierze ona udział tak samo jak najwięksi panowie we wszystkich publicznych sprawach, nawet w wyborze króla, który zwykle odbywa się przez ich deputowanych, zwanych przez nich nuncii czyli posłowie. Może się jednak każdy osobiście stawić, jeśli chce. Kiedy zaś rada państwa ze wszystkiemi stanami państwa coś zamierzają lub uchwalą, może wystąpić jedyny jeden szlachcic i obalić wszystko swem: Nie pozwalam.

Podróż Ulryka Werduma po Rzeczypospolitej, na podstawie: Xawery Liske – Cudzoziemcy w Polsce, 1876 r.